Prawidłowa higiena jamy ustnej jest jednym z najważniejszych elementów zapobiegania zarówno próchnicy, jak i szeroko rozumianym chorobom przyzębia, a także infekcjom i stanom zapalnym przebiegających w jej obrębie. Najczęstszymi schorzeniami jamy ustnej są choroby przyzębia oraz próchnica, które nieleczone mogą doprowadzić nawet do utraty zęba. Jako jedną z pierwszych przyczyn schorzeń jamy ustnej wymienia się nieprawidłową higienę.
Jama ustna jest naturalnym siedliskiem dla wielu bakterii i grzybów. Mikroorganizmy te zasiedlają ją w pierwszych chwilach po urodzeniu. W sytuacji dobrego zdrowia organizmu i przy przestrzeganiu zasad higieny ich populacja utrzymywana jest w równowadze. W przeciwnym przypadku może dojść np. do nadmiernego rozrostu płytki nazębnej, powstania złogów kamienia nazębnego i utworzenia się patologicznych kieszonek dziąsłowych, zagrażających stabilności zęba. Brak równowagi flory bakteryjnej może także spowodować inne stany zapalne śluzówki jamy ustnej, w tym pojedyncze lub mnogie owrzodzenia bądź nadżerki, noszące miano aft nawracających. Ich powstawaniu sprzyjają również urazy mechaniczne.
Prawidłowa higiena jamy ustnej
Na pojęcie higieny jamy ustnej składa się wiele czynników, najważniejsza z nich jest jednak higiena uzębienia, czyli odpowiedni dobór szczoteczki i pasty do zębów oraz regularność ich użytkowania. Podstawowym krokiem w profilaktyce próchnicy oraz chorób przyzębia jest regularne (przynajmniej dwa razy dziennie), szczotkowanie zębów, umożliwiające usunięcie miękkich złogów nazębnych. Najbardziej zalecane jest stosowanie szczoteczek o średniej twardości – ich włosie skutecznie usuwa osad, a nie powoduje ryzyka podrażnienia dziąseł. Z wielu badań wynika jednak, że najchętniej wybierane są szczoteczki miękkie.
Bardzo ważne jest kształtowanie nawyków higienicznych już od wczesnego dzieciństwa. Na jakość higieny jamy ustnej mają wpływ: rodzaj szczoteczki do zębów (powinna być indywidualnie dobrana), prawidłowa technika szczotkowania, a także zdolności manualne dzieci oraz czas poświęcony na szczotkowanie. W przypadku najmłodszych można rozważyć stosowanie szczoteczek elektrycznych, które kompensują niedoskonałości manualne dzieci, a także pozwalają na efektywne usunięcie płytki nazębnej. Z badań wynika, że u dzieci (także tych noszących aparaty ortodontyczne) najlepiej sprawdzają się szczoteczki działające oscylacyjno-rotacyjno-pulsacyjnie.
Dobór pasty do zębów powinien być uzależniony od aktualnych potrzeb stanu jamy ustnej. Bardzo ważnym składnikiem past jest fluor, który wzmacnia szkliwo. W przypadku skłonności do występowania chorób przyzębia warto skupić uwagę na składniki pasty, które łagodzą podrażnienia dziąseł i śluzówki, wspomagają regenerację i gojenie się, zapobiegają parodontozie i krwawieniom dziąseł, przy jednoczesnej skutecznej ochronie przed próchnicą i kamieniem nazębnym. Wśród składników o takim działaniu można wymienić np. mleczan glinu, chlorheksydynę, a także kwas hialuronowy i taurynę, zawarte np. w paście Septoral.
Istotnym elementem codziennej higieny jamy ustnej jest stosowanie nici dentystycznej. Umożliwia ona usunięcie z przestrzeni międzyzębowych resztki pokarmu i płytkę poddziąsłową. Polecanym uzupełnieniem codziennych zabiegów higienicznych jest stosowanie odpowiednio dobranego płynu do płukania jamy ustnej. Dzięki swojej płynnej formule, preparat dociera w trudno dostępne miejsca, działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, zmniejsza ryzyko tworzenia się kwasów, kamienia nazębnego i próchnicy. Osoby z wrażliwymi dziąsłami, skłonnymi do krwawień, cierpiące na paradontozę, a także noszące aparaty ortodontyczne czy protezy powinny wybrać preparat, w którego składzie znajduje się chlorheksydyna – jedna z najskuteczniejszych substancji przeciwbakteryjnych i przeciwgrzybiczych, zabijające drobnoustroje i hamujące powstawanie płytki nazębnej (np. Septoral płyn). Zawartość mleczanu glinu zapewnia preparatowi działanie ściągające oraz przeciwzapalne, zmniejsza krwawienie dziąseł i przyspiesza gojenie błony śluzowej. Zabezpiecza także przed tworzeniem się kamienia nazębnego.
Potrzeby zdrowotne dorosłych i dzieci
Jak wynika z ogólnopolskiego badania – Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej Polska 2012, przeprowadzonego w 7 województwach na wybranych losowo wielowarstwowych próbach populacji osób w wieku 18 lat, od poprzedniego badania przeprowadzonego w 2008 roku stan zdrowia jamy ustnej młodych dorosłych w Polsce nie uległ znaczącej poprawie. Odsetek młodzieży wolnej od próchnicy wynosił 3,9 (w poprzednim badaniu – 4), zaś osób z zębami usuniętymi z powodu próchnicy – 10,1%.. Mimo to stwierdzono, że prawie 14% badanych nie potrzebowało leczenia w zakresie zachowawczo-chirurgicznym. Występowała u nich natomiast większa potrzeba stosowania past z fluorem. Najważniejszą potrzebą z zakresu leczenia było wypełnienie ubytków próchnicowych – wykonania wypełnień, które obejmowały więcej niż powierzchnię jednego zęba (większość miała średnio 8 zębów zaatakowanych próchnicą, jednak część ubytków była wypełniona), potrzebowało blisko 37% badanych. Jeśli natomiast chodzi o choroby przyzębia, nieco ponad 37% miało zdrowe przyzębie (odsetek ten obniżył się w porównaniu z poprzednim badaniem – w 2008 roku wynosił ponad 58), 31% cierpiało na zapalenie dziąseł, a u 28,8%występowały dodatkowo złogi kamienia nazębnego. U blisko 1/3 badanych stwierdzono krwawienie z dziąseł. W populacji młodych dorosłych sporadycznie stwierdzano natomiast zapalenie przyzębia czy jego zaawansowaną chorobę.
Niepokój budzi także stan zdrowia jamy ustnej małych dzieci oraz świadomość zdrowotna ich opiekunów . Już 40% trzylatków ma zęby zaatakowane próchnicą. Z badań wynika, że decydujący wpływ na rozwój próchnicy wczesnego dzieciństwa mają niewłaściwe zachowania zdrowotne rodziców i opiekunów. Mimo to warto podkreślić, że przyczyną tego jest raczej brak wiedzy, niż świadome lekceważenie zdrowia dzieci. Ciekawie przedstawiają się wyniki badań ankietowych, którymi objęto 155 opiekunów trzylatków uczęszczających do przedszkoli w Siedlcach, którzy zgłosili swoje dzieci do udziału w stomatologicznym programie profilaktycznym. Choć większość z nich uważała, że ma wystarczającą wiedzę na temat higieny jamy ustnej, deklarowali chęć jej poszerzenia. Z ankiet wynika, że 80% opiekunów pomaga dzieciom przy myciu zębów, deklarowano także ograniczanie dzieciom cukrów prostych. Ponad 98% badanych deklarowało, iż sami szczotkują zęby przynajmniej raz dziennie, podobny odsetek (90%) zgłosiło, że w ciągu roku poprzedzającego badanie przynajmniej raz odwiedziło dentystę, a 51% zaprowadziło do gabinetu dziecko. Ponad 86% dzieci zgłoszonych do badania czyściło zęby przynajmniej raz dziennie, a 44% z nich – dwa i więcej. Blisko 90% dzieci stosowało do higieny jamy ustnej pastę zawierającą fluorki.
Choroby przyzębia i ich wpływ na zdrowie ogólne
Bardzo częstym problemem zdrowotnym dorosłych Polaków są periodontopatie (choroby przyzębia). Jak wynika z badań epidemiologicznych, prowadzonych z użyciem wskaźnika CPITN, służącego m.in. ocenie częstości występowania wybranych objawów periodontologicznych, stan przyzębia Polaków w wieku 35-44 lat jest jednym z najgorszych w Europie. U ponad 16% osób stwierdza się zaawansowane zapalenie przyzębia, wymagające kompleksowego leczenia. 12% wymaga instruktażu w zakresie higieny jamy ustnej i usuwania płytki.
Choroby przyzębia mają ścisły związek ze zdrowiem ogólnym. Mogą wpływać na rozwój chorób sercowo-naczyniowych na tle miażdżycowym, mają też związek z cukrzycą. Stwierdzono m.in. wyraźną zależność przyczynowo-skutkową między przewlekłym procesem zapalnym w tkankach przyzębia, a etiologią ostrych zespołów wieńcowych. Za bardzo prawdopodobny uznano udział bakterii obecnych w objętym procesem zapalnym przyzębiu w inicjowaniu i modelowaniu zmian patologicznych w organizmie. Eksperci podkreślili, że utrzymywanie prawidłowej higieny jamy ustnej, kluczowe dla zapobiegania i leczenia chorób przyzębia, ma ogromne znaczenie dla zdrowia ogólnego, a nie wyłącznie zdrowia jamy ustnej.
Zabiegi higieniczne, które zapobiegają powstawaniu chorób przyzębia i leczą początkowe zmiany zapalne, powinno się regularnie przeprowadzać w ramach wizyt profilaktycznych w gabinetach stomatologicznych. Polecane jest systematyczne usuwanie kamienia i osadu z powierzchni zębów oraz korzeni oraz stosowanie środków o działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym, zawierających np. triklosan z kopolimerem czy chlorheksydynę. Oprócz preparatów stosowanych do codziennej higieny, takich jak pasty i szczoteczki oraz płyny do płukania, działaniem wspomagającym terapię może być stosowanie specjalistycznych preparatów, takich jak żele stomatologiczne, np. Septoral. Stosuje się je na dziąsła i błonę śluzową jamy ustnej, aby wspomóc naturalny proces gojenia śluzówki i przyspieszyć regenerację uszkodzonych tkanek. Żele stomatologiczne mają również zastosowanie w przypadku leczenia owrzodzeń i urazów, także tych spowodowanych protezami czy aparatami ortodontycznymi. Są także polecane przy leczeniu innych schorzeń śluzówki jamy ustnej, takich jak afty.
W przypadku, gdy pacjent potrzebuje bardziej zaawansowanego leczenia, niezbędna jest wizyta u periodontologa. W zależności od stanu chorego, przeprowadza się profesjonalne oczyszczanie kieszonek zębowych, w bardziej zaawansowanych przypadkach – leczenie chirurgiczne.
Podsumowanie
Aby zapobiegać rozwojowi próchnicy i chorób przyzębia, niezbędne jest edukowanie w zakresie prawidłowych nawyków higienicznych już od wczesnego dzieciństwa. Polecane jest także regularne odbywanie wizyt profilaktycznych w gabinetach stomatologicznych, podczas których stomatolog diagnozuje stan uzębienia i przyzębia. Polecane jest systematyczne usuwanie kamienia i osadu w gabinecie oraz stosowanie do codziennej higieny środków o działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym. W ramach wizyty w gabinecie stomatologicznym pacjent może zasięgnąć informacji na temat prawidłowej higieny jamy ustnej. W zależności od stanu uzębienia, lekarz stomatolog może skierować pacjenta do periodontologa.
