Nawykowe zaparcia, zwane także czynnościowymi, to coraz poważniejszy problem zdrowotny, dotykający mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych. Wśród ich przyczyn wymienia się najczęściej nieodpowiednią dietę, ubogą w błonnik oraz niewystarczającą ilość aktywności fizycznej. U dzieci przyczyną zaparć mogą być ponadto czynniki psychiczne – należy do nich stres (wynikający np. ze zmiany otoczenia – przedszkole, szkoła) i wynikająca z niego niechęć do korzystania z toalet w miejscach publicznych, szkole czy przedszkolu. Dochodzi wtedy do tłumienia odruchu parcia na stolec i wstrzymywania wypróżnienia, co może doprowadzić do zaburzeń odczuwania tego odruchu, a w dalszej perspektywie – osłabienia i rozciągnięcia mięśni gładkich esicy i odbytnicy.
Na skłonność do zaparć u małych dzieci wpływać może zmiana sposobu żywienia (np. przejście z karmienia piersią na mleko modyfikowane lub zbyt wczesne wprowadzenie do diety dziecka mleka krowiego). Bardzo często skłonność do zaparć związana jest z nadwagą i otyłością – jest to bezpośrednio związane z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi (dietą ubogoresztkową, spożywaniem dużej ilości wysokoprzetworzonych pokarmów, piciem zbyt małej ilości wody) i brakiem aktywności fizycznej. Przyczyną zaparć może być też przewlekła retencja stolca wynikająca ze złych nawyków higienicznych.
Zaparcia czynnościowe stanowią około 95% przypadków zaparć na świecie. Rzadziej występują zaparcia spowodowane przyczynami organicznymi – chorobą Hirschsprunga (4,5 proc.), niedoczynnością tarczycy (2,8 proc.) i wadami anatomicznymi (0,8 proc). Długotrwałe zaparcia mogą przejść w stan przewlekły – ich leczenie jest wtedy żmudne, kosztowne i nie zawsze skuteczne, a poza tym nieprzyjemne dla chorego.
Wśród najczęstszych objawów towarzyszących zaparciom wymienia się: bóle brzucha, wzdęcia, ból w trakcie oddawania stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia. Może zdarzyć się również popuszczanie stolca oraz moczu, jako że zalegające masy kałowe uciskają także na przewód moczowy. Długotrwałe zaparcia niosą za sobą ryzyko zatrucia organizmu toksynami z zalegających mas kałowych (endotoksemii). Jego objawem może być m.in. przewlekłe zmęczenie i osłabienie.
Farmakologiczne leczenie zaparć
Terapia zaparć o charakterze czynnościowym jest zwykle długotrwała i obejmuje stosowanie zarówno metod farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych. W leczeniu farmakologicznym lekarz może zalecić preparaty zawierające m.in. substancje o działaniu osmotycznym (laktuloza) czy poślizgowym (parafina). Stosuje się również środki, które mają działanie drażniące przewód pokarmowy oraz zawierające substancje, które pęczniejąc zwiększają objętość treści jelitowej i poprawiają motorykę. Lekarz może przepisać także leki podawane doodbytniczo: czopki, wlewki.
Wlewka doodbytnicza ułatwia choremu wydalenie zalegających mas kałowych. Do wlewów czyszczących stosuje się roztwory soli fizjologicznej, soli fosforanowych, a także inne substancje, np. laktulozę, parafinę. W cięższych przypadkach, zwłaszcza u dzieci, wlew czyszczący powinien być dokonany przez chirurga lub gastroenterologa. Osoby dorosłe po uzgodnieniu tego z lekarzem mogą zaopatrzyć się w zestaw do samodzielnego wykonywania wlewu doodbytniczego (np. ClismaLax). Jest to wyrób medyczny ułatwiający szybkie, bezpieczne i higieniczne oczyszczenie dolnego odcinka jelita grubego. Zestaw może być używany zarówno przy przewlekających się zaparciach, jak i w przygotowaniu do badań,zabiegów chirurgicznych i in. ClismaLax może być także stosowana u osób, u których przeciwwskazane jest stosowanie środków przeczyszczających (np. schorzenia neurologiczne) czy zaleca się unikanie wysiłku, również przy wypróżnianiu (choroby serca), a także u osób sparaliżowanych.
Stosowanie wlewek doodbytniczych powinno być uzgodnione z lekarzem. Powinny być używane możliwie najrzadziej i tylko w razie konieczności. Stosowanie przez dłuższy czas powinno się odbywać wyłącznie ze wskazań lekarskich.
Metody niefarmakologiczne
Ważnym elementem zarówno leczenia, jak i zapobiegania nawrotom zaparć, jest wdrożenie właściwego postępowania, którego celem jest utrzymanie regularności wypróżnień. Polega ono na stosowaniu bogatoresztkowej diety, zwróceniu uwagi na większą ilość wypijanych płynów, zwłaszcza niegazowanej wody oraz aktywności fizycznej. Wskazane może być także, zwłaszcza u dzieci, ćwiczenie nawyku regularnej defekacji.
Stosowanie zbilansowanej diety, bogatej w błonnik, może zapobiegać nie tylko zaparciom, ale także otyłości, cukrzycy, minimalizować ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego i nowotworów. Błonnik pokarmowy, dzięki swojej zdolności wiązania wody, zwiększa objętość stolca i pobudza ruchy robaczkowe jelit. W przypadku stosowania diety bogatej w błonnik niezbędna jest odpowiednia podaż płynów, w przeciwnym bowiem przypadku zaparcia mogą się nasilić.
Spożywanie odpowiednich ilości produktów bogatych w błonnik (warzywa i owoce, produkty zbożowe z pełnego przemiału) oraz wypijanie dużych ilości wody, może przede wszystkim zapobiegać pojawieniu się zaparć, a w przypadku ich wystąpienia, wspomóc terapię. Osoby, które podejrzewają u siebie problem zaparć (dziś uważa się, że występuje on w przypadku, gdy występują mniej niż 3 wypróżnienia w tygodniu), powinny skontaktować się z lekarzem, szczególnie w sytuacji, gdy nie są to przypadkowe epizody, ale sytuacja powtarza się wielokrotnie.
Rola prawidłowej mikrobioty
W profilaktyce i leczeniu czynnościowych zaburzeń układu pokarmowego, w tym również zaparć, zwraca się dziś ogromną uwagę na prawidłowy skład mikrobioty przewodu pokarmowego, zwanej również mikroflorą jelitową oraz florą bakteryjną jelit. Rozwój mikrobioty jelitowej rozpoczyna się już w ciągu pierwszych godzin po narodzinach – przewód pokarmowy noworodka urodzonego drogami natury kolonizowany jest najpierw przez szczepy występujące w drogach rodnych kobiety, a następnie przez bakterie probiotyczne oraz oligosacharydy (prebiotyki) znajdujące się w mleku matki. Pokarm kobiecy zawiera przede wszystkim bakterie kwasu mlekowego z rodziny Lactobacillus oraz bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Mikrobiota jelitowa dojrzewa do ok. 3. roku życia dziecka, po tym okresie zaczyna przypominać mikrobiotę dorosłych.
Przywrócenie równowagi flory jelitowej, np. poprzez przyjmowanie preparatów probiotycznych, może być ważnym elementem prewencji niektórych stanów patologicznych. Prawidłowa mikrobiota przewodu pokarmowego ma istotny wpływ na perystaltykę jelit. W przypadku zaparć przewlekłych mogą być stosowane preparaty zawierające szczep Lactobacillus rhamnosus. Jak wykazało badanie Bu i wsp., w którym trzem grupom dzieci podawano preparaty z Lactobacillus rhamnosus LCR 35, tlenek magnezu oraz placebo, w grupach, które otrzymywały pierwsze dwie substancje, zanotowano większą częstotliwość wypróżnień, mniejszą ilość twardych stolców oraz rzadszą konieczność stosowania lewatywy, w stosunku do grupy otrzymującej placebo. W grupie dzieci otrzymującej probiotyk rzadziej występowały także bóle brzucha. Badano także szczepy Lactobacillus reuteri – ich podawanie poprawiało perystaltykę jelit, jednak nie zmieniało konsystencji stolca.
Nowe technologie a skuteczność probiotyków
Jak wybrać dobry probiotyk? Jak podkreśla Wegner i wsp, aby uzyskać pożądane efekty kliniczne, probiotyki muszą być podawane w określonej dawce, z gwarancją zabezpieczenia ich stabilności i żywotności. Na ich aktywność biologiczną wpływają bowiem nie tylko warunki zewnętrzne, ale także procesy, które zachodzą w organizmie chorego. W wielu tradycyjnych preparatach znaczna liczba żywych komórek ginie pod wpływem kwasów żołądkowych i nie dociera do światła jelita. Może temu zapobiec stosowanie nowych technologii ich zabezpieczania, takich jak mikrokapsulacja, która zapewnia preparatowi stabilność i wzmacnia żywotność bakterii.
Preparat Oxeo GG zawiera mikrokapsułkowane żywe kultury bakterii Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC53103). Każda kapsułka zawiera 6×109 CFU (jednostek tworzących kolonie, ang. colony forming unit) żywych kultur bakterii. Lactobacillus rhamnosus to jeden z najlepiej przebadanych, w wielu badaniach klinicznych, szczepów bakterii probiotycznych o udokumentowanym korzystnym wpływie na zdrowie. Aktywne szczepy w Oxeo GG zostały zabezpieczone w unikalnej technologii Triple Protected Probiotics Technology. Dzięki mikrokapsulacji, żywe kultury bakterii chronione są zarówno w trakcie przechowywania, jak i po połknięciu, w związku z czym nie mają kontaktu z kwasami żołądkowymi i uwalniają się dopiero w jelitach.
Podsumowanie
Terapia zaparć czynnościowych jest długotrwała i kompleksowa, obejmuje stosowanie zarówno metod farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych. Bardzo istotną rolę zarówno w terapii, jak i profilaktyce zaparć pełni odpowiednia podaż błonnika i płynów, aktywność fizyczna oraz wyrobienie nawyku codziennej defekacji. Perystaltykę jelit wspomagają także bakterie probiotyczne, którymi można uzupełniać dietę chorego. Kluczową kwestią jest jednak dobór odpowiedniego preparatu, zawierającego szczep o udokumentowanym działaniu, potwierdzonym we wspieraniu terapii zaparć. Wybierając probiotyk należy zwrócić uwagę na to, w jaki sposób aktywne szczepy bakterii zostały zabezpieczone, żeby ich skuteczność była gwarantowana.
